= [I]. The first autograph notebook contains numerous personal diary entries, poems (either by himself or quoted from others), reflections on art and on love and numerous drafts of letters written to art dealers, art critics and to Annie Zernike, his future wife. At the time of writing these entries, in 1914, Mankes' life was clearly in turmoil, both personally and artistically, and he allowed his thoughts and emotions to flow freely and impulsively onto paper: entries end abruptly and often in mid-sentence and paragraphs and sentences are frequently crossed out or blotted in black ink to make them entirely illegible. Occasionally he inserts a small and sketchy drawing in pen and ink. On the first leaf of his notebook Mankes addresses it in a 16-line entry "consecrating" the diary and formulating its purpose: "Wit, blauw, onbeschreven nu. Zult ge later eens/ sporen dragen, zal uw nietsheid eens gekroond/ worden door leven/ (...)/ uw blanke velletje zal eens gebruind, gehard en onregelmatig/ worden, maar mooi voor wie het leven lezen kan. Je zult er/ dus eéns eens anders uitzien, minder netjes, minder blank/ onregelmatig, besmeurd wellicht, en velen zullen zich afwenden./ Maar eens hoop ik dat ik het leven afgedrukt zal mogen/ hebben op je nu zoo blanke velletjes die toch eigenlijk maar/ blank uit leegheid zijn./ Moge de blankheid door de volheid van leven eens weer-/ keeren, voor wie lezen kan. Want blankheid en reinheid is/ geen onwetendheid of leegheid, maar leven, vol leven en/ volledig weten." Among the texts that reflect his state of mind, the following sentences may be quoted: "Laat niet de tijd komen, dat je denkt ik doe genoeg, want dan komt later de leegte. Steeds aan meer denken, meer deze dingen opzetten, kleine wisselingen onder[?] 't hoofd [crossed out: ziende] Groeiende als niets leren beschouwen. Ernstig alles bestudeeren, teeken etsen, houtgraveeren, schilderen - dat is de weg. Denk nooit dat je t hier vinden zult, ooit. Men voelt hier geen verantwoordelijkheid, slapheid, weelde en genot, niets ernstig, God is er niet, nee niet." And from a letter to Annie [Zernike]: "Ge zeidet dat ge wel met me zoudt willen wandelen en het klinkt als een zaligspreking. Ik wensch veel zon en liefde je bij te brengen omdat ik meen dat ik dat vermag. Kleur, felle kleur, brokken maanblauw tegen gloeiende brokken geel, flink verf. Ga dan vrome nachten schilderen net bloeiende vruchtbomen." Further on Mankes writes about how he thinks he should work: "Het is aan de avond van de dag dat ik de brief postte, en een warm gevoel, een heel warm gevoel leeft in me. Ik bedenk waarom heb ik in mijn ledige angst geen oogenblik gedacht dicht bij een zaligheid te zijn. Het is waar het is me of mijn liefde me genegen bleef, zou het dat zijn en de warme verwachting die het geeft? Maar ik voelde hoe ik werken moest hierin en dat is werkelijk waard opgeschreven te worden. Werk zoodanig, dat wat je bewerkt een bezit van je wordt. Je maakte die boomstam in houtskool en de bloesems maak je nog een keer, heel heel juist en dan ga dan uit het hoofd probeeren mooi zoon stammetje te geven zoo het in je leeft, doe dat overal mee, probeer het steeds en steeds weer te geven zoo het in je leeft compositeer alles en alles dan aan elkaar vast, teeken alles waarvoor je je interesseert zonder eèn teekening te willen maken. Studeer ook dan eens in verf, echt studeeren voel je." Among the drafts of letters to Annie, Mankes veers from desperation to elation: "Waarde Dominee [crossed out: dominee] Annie, [crossed out: Ik had reeds/ Bij me zelve was ik reeds besloten je niet meer te schrijven.] Mijn gevoelens [crossed out: omtrent Jou is de laatste tijd vooral zeer verandert [illegible]] en ik was bij me zelve besloten [crossed out, illegible], daar het toch geen enkel nut meer zou hebben, u [crossed out: daar niet meer], dat maar niet te schrijven, [crossed out: t zou immers toch geen enkel nut, in schrijven zal immers toch alles bouwt] onze innerlijke verhouding zou toch wel zoowat de zelfde blijven, [crossed out, illegible] Mijn schrijven zou u maar vervelen of hinderen [crossed out, illegible] De lust ontbrak me. T is met mijn schrijven als met mijn spreken, [crossed out, illegible] t valt me moeilijk tegen iemand waarvan ik vooruit weet, dat mn woorden [crossed out: nutteloos] geen dienst kunnen doen, dan voor het tegendeel waarvoor ik ze bestemde, iets te zeggen. (...) Het moge naïef zijn van me, maar ik hield tusschen ons, iets van een reine, [crossed out, illegible] zielsgemeenschap mogelijk en vriendschap diep en lachend als de blauwe heldre hemelen, naakt en geweldig als de David van Michel-Angelo. Wel was ik me goed van mijn onmacht bewust, ik zou die alleen niet [crossed out, illegible] scheppen kunnen, maar je was groot immens koninklijk van gebaar en daad, en van een goddelijke kinderlijkheid, Ik geloofde in je, ik kon oprecht tegen je zijn als was je mijn moeder." [dated "t Meer 6 Sept. 14"]. And then just over a month later euphoria: "'t Is nu 23 oct. wat komt me al dat geschrijf daags voor het groote het heerlijke, het ontzettende is immers gebeurd, al zijn arme lettertjes, mn drooge woordjes ik dank je af hoor, het warme leven zelf is er, dat de lettertjes niet meer van noode heeft. Maar toch, maar toch .... Neen gaat niet heen, wat als ik je nu zoo hoopeloos zie gaan als verloren wezentjes dan voel ik dat ik je niet dankbaar genoeg ben. ik heb bereikt, ineens bereikt, alles bereikt, oh o, o wat zal ik, nee wat zullen we, nu arme lettertjes we zijn nu met zn beiden weet je, krachtig moeten zijn om niets te verliezen. En steeds meer te winnen. We kunnen dat, waar Vader alleen is nu, help ons dan, laat ons nu niet alleen, nu we ons soms zoo krachtig gevoelen en denken alles in ons zelve te hebben en te kunnen. Wij zijn twee kindjes die een mooie weg gevonden hebben, een groote, heerlijke blijde, gindsch aan het eind wenkt het groote licht, och dat we niet aan de kant van de weg ons in het gras te slapen leggen, maar dat we bedenken dat onze mooie groote weg in een [crossed out, illegible] doornig steenig paadje veranderen zal, o, dat het maar steeds met ù zij. Dan is alles immers goed! Niets zal ons kunnen deren, we zullen blijde en [crossed out] gaan in u, waarheen, waarheen? Tot u, tot u. Leven, leven. Feller en steeds dieper." The letters to the dealers and co-artists show the to-and-fro of the successes of the various sales exhibitions and private sales in 1914. The dealers with whom Mankes corresponds are i.a. Toon Berg (a colleague of Mankes at the glass atelier Jan Schouten in Delft), the art dealer Jan Schüler, Nico Eisenloeffel, Nico van Harpen and Theo Neuhuys (director of the Larensche Kunsthandel).

[II]. The second notebook is different in nature from the previous notebook. Generally speaking it shows a more studious Mankes and tells us more about his interests in literature, poetry, religion and art and the importance of modern developments in the arts for his own art. He quotes from Willem Kloos, M. van Campen, and, most extensively (10 pages), from Van Deyssel's Uit het leven van Frank Rozelaar. After these quotations, nine pages with basic rules of Dutch grammar and spelling follow. These pages reflect the influence that Annie Zernike had on him: she lent books of these authors to Mankes from these authors and stimulated Mankes to improve his wrinting and language. skills.

[III]. A loose leaf (originally forming part of the second notebook), with an autograph poem by Mankes headed: "Lief kun je dit land voor mij zijn" (17 lines)

[IV]. Two loose letters on letterpaper: one addressed to Annie and one addressed to A.A.M. Pauwels. In the letter to Annie, Mankes writes about Frank Rozelaar and his response to it: "Frank Roozelaar is voor mij ook heerlijk mooi, een waar genot om te lezen. Het was voor mij een ontdekking die heele leer der "denkwerkelijkheid", laten we 't zoo maar noemen, zoo prachtig afgerond en netjes op gedirkt voor me te zien. Want die heele gedachtengang was al heel lang de mijne, dit is heusch niet pedant en het is ook niet dat gevoel wat je altijd hebt bij het genieten van een kunstwerk, het vroeger al precies eender gezien en ondervonden te hebben. Want ik heb die bergrippen al verdedigd voordat ik van v. Deyssel hoorde. Maar omdat er om gelachten wordt ga je 't zelf op 't laatst haast beschouwen als een gave om je medeschepselen wat te vermaken, maar ze zoo ineens netjes gedrukt en logisch geformuleerd voor je te zien, verbeeld je wat een genot." The letter also includes an interesting quote illustrating his response to the pieces written by art critics in newspapers: "De critieken over schilderkunst van min of meer literaire menschen als de Meester, Egbertine de Haas, Kalff, van Eeden zijn volkomen dood en doodend door hun middelmatigheid hun onovertuigdheid, prachtig geschikt voor de groote dagbladen, die niets liever doen dan vriendelijk schipperend t publiek in hun zelfgenoegzame dommel te houden [partly crossed out, but partly still legible:] ik ga die bladen meer en meer inzien steeds duidelijker is, die bladen worden het groote struikelblok voor alle ware vooruitgang, een schijnvooruitgang brengen ze te weeg. Ze gaan de heele wereld beschouwen als een groot dagblad, waar iedere gebeurtenis valt in zijn speciale rubriek, krijgt een etiket, een nummer, een rang, een naam ... afgeloopen (...)." This part of the letter ends abruptly with the name of Plasschaert spelt in two different ways: "Plasscheart" and "Plasschaert". The following page contains an unfinished draft of a love poem, after which the letter is continued. The second letter is an undated draft of a letter to the art dealer and collector A.A.M. Pauwels, dating to the months January/ February 1914 and continues a discussion about Christianity which they had in 1913 (Pauwels was a devout Catholic and had expressed his fears that Mankes was becoming too liberal in his attitude towards Christian religion): "(...) Ik dacht eraan mijn ideeën nog eens u duidelijk voor te leggen en dan te vragen of ze me toch eigenlijk wel zoo vreemd waren. Maar ik voel wel dat zal geen resultaat hebben, daar Modernisme, vrijdenkerij, vrouwenbeweging, geheelonthouding, vegetarisme, christenanarchisme, christen socialisme, rein leven beweging, communisme, ik dat vroeger al deed. En daarbij wordt nu de zaak werkelijk zoo ernstig dat het me beter lijkt met eenvoudige praktische woorden te zeggen hoe ik er over denk, en het goed recht van dat denken even te laten rusten. (...) Daarom laten we nu eens zien in eenvoudige praktische woorden in hoeverre ik zulke ideeën heb welke op onrust of erger moeten uitloopem. Ik geloof werkelijke dat dat nog al wat mee zal vallen, kom, u weet toch wel dat ik bij al mijn idealisme toch heusch geen jochie ben dat onder een hoedje te vangen is, dat ik werkelijk pittig genoeg ben om ook allen die zich als geestverwant aanmelden eens kritisch op de keper te beschouwen en ze desnoods een enkeling[?] in het ootje neem. (...) Ik moet nadrukkelijk opkomen tegen de voorstelling alsof ik pas in de laatste jaren de moderne ideeën ben gaan aanhangen. Ik weet me heel zeker te herinneren dat ik dat op mijn vijftiende à zestiende jaar bewust ben gaan doen, die geheele gedachten gang is tot heden precies dezelfde gebleven; alleen wint ze steeds aan ruimte, steeds zie ik klaarder en bewuster in dat vele scheidingslijnen alleen maar in schijn bestaan; alle gebeurtenissen alle volken de heele geschiedenis en alle voorvallen en verschijnselen wijzen me en met een volkomen zekerheid dat alles meewerkt en mee zal werken tot de uitbreiding van het Koningkrijk Gods. In hoeverre is het nú mogelijk mij ook maar te verdenken , dat ik in een kleinzielig menschelijk webje me ga verhangen. (...) Ik ben een geestelijk aangelegd mensch. Ge kunt me dus niets verwijten; het Katholicisme, het Orthodox Protestantisme zijn er heerlijk mooie voorbeelden van. (...) Het modernisme heeft voor u een afschrikwekkende klank. Toch is het maar een woord, de ziel het wezen ervan. Ik ben geestelijk aangelegd, streef dus niet naar materieele belangen. Ik zal in mijn werk niet eerder tevreden zijn (...)."

[V]. The three booklets were published by Gowan between 1905-1907. These little books with photographic illustrations of birds belonged to Mankes library and have printed captions to the illustrations that were partly translated in pen and ink by Mankes himself. The booklets and some of the illustrations were occasionally used as models for his artwork, as can be seen on for example Muisje op boekje (see Jan Mankes, Mooie dingen zijn zoo eenvoudig (exhib. cat. Arnhem/ Heerenveen 2025), provisional oeuvre catalogue 25-57), which shows Mankes copy of Birds at the Zoo (see also note 9 to letter 18 in Jan Mankes, een kunstenaarsleven in brieven, 1910-1920 (Zwolle/ The Hague, 2013) and Reigersneb met boekje en judaspenning (provisional oeuvre catalogue 25-332). SEE ILLUSTRATION PLATE LII.